วันป่าชุมชนแห่งชาติ

ภาพ : มติชน

24 พค. วันป่าชุมชนแห่งชาติ เป็นวันที่กรมป่าไม้ประกาศ โดยยึดถือจากวันที่พระราชบัญญัติป่าชุมชนประกาศใช้ เมื่อวันที่ 24 พค. 2562

แต่สำหรับขบวนการป่าชุมชน ที่เริ่ม่ก่อตัวตั้งแต่ชุมชนคัดค้านสัมปทานไม้ในภาคเหนือ นักพัฒนาเอกชน นักวิชาการที่ค้นพบวิถีการจัดการป่าของชุมชนว่าเป็นคำตอบทางนโยบายได้นั้น

ขบวนการฯ น่าจะนับเอาเดือน ธันวาคม 2532 ที่ชุมชนบ้านห้วยแก้ว กิ่งอำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ (ภายหลังที่คัดค้านสัมปทานป่าไม้สำเร็จ) ได้ตัดสู้คัดค้านนายทุนเข้ามายึดพื้นที่ป่าของชุมชนของรัฐ และกำลังจะตัดทำลายป่า โดยการคัดค้านทำให้คุณครูในพื้นที่ คือ ครูนิต ไชยวรรณ ถูกยิงเสียชีวิต และผลจากการปกป้องป่า และมีรูปธรรมการจัดการป่าชุมชนที่ชัดเจน จนอดีตอธิบดีกรมป่าไม้ นายไพโรจน์ สุวรรณกร ได้ประกาศให้พื้นที่ป่าห้วยแก้ว เป็นป่าชุมชนแห่งแรกในประเทศไทย

และนั่นเป็นปฐมบทของขบวนการเคลื่อนไหวป่าชุมชนของประชาชน จนนำมาสู่การยกร่าง พรบ.ป่าชุมชน ฉบับประชาชนขึ้นมาครั้งแรก ในปี 2536 อันเป็นประวัติศาสตร์าของประชาชนที่คิดจะสร้างกฎหมายให้รัฐขึ้นมาเอง โดยที่ขณะนั้นยังไม่มีรัฐธรรมนูญรองรับการยื่นกฎหมายของประชาชน!

เดือนธันวาคม เมื่อเกือบ 35 ปีที่แล้ว จึงเป็นเดือนป่าชุมชน เดือนแห่งการเริ่มต้นหลักการสิทธิชุมชนในการจัดการทรัพยากร ท่ามกลางระบบกฎหมายที่ให้สิทธิจัดการทรัพยากรเฉพาะรัฐและเอกชนเท่านั้น

ป่าชุมชนด้วยหลักสิทธิชุมชนจากบ้านห้วยแก้วและอีกหลายร้อยพื้นที่ได้ไหลรวมเป็นสายธารของหลักกฎหมายสิทธิชุมชน จนปรากฏเป็นหลักการสิทธิชุมชนในรัฐธรรมนูญ ปี 2540 เรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน

แต่ พรบ.ป่าชุมชน 2562 ไม่ควรถูกนับเป็นความสำเร็จแต่อย่างใด เพราะเนื้อหาย้อนกลับไปหาร่าง พรบ.ป่าชุมชน ที่กรมป่าไม้ยกร่างในปี 2534 ที่ปฏิเสธสิทธิชุมชนที่จะมีอิสรภาพในการจัดการทรัพยากรป่า โดยเฉพาะในพื้นที่ป่าและชุมชนที่ถูกรัฐผนวกไว้เป็นพื้นที่เขตป่าอนุรักษ์

จนในเวลานี้ ป่าชุมชนจะมีได้ ก็เมื่อขึ้นทะเบียน ได้รับการรับรอง ได้รับการอนุมัติแผน อย่างจำกัดสิทธิโดยกรมป่าไม้ ป่าแห่งไหนที่ชุมชนดูแลรักษา แต่ไม่ได้ขึ้นทะเบียนเป็นป่าชุมชน ก็ไม่ถูกนับเป็นป่าชุมชน ป่าแห่งไหนที่ขึ้นทะเบียนแล้ว ชุมชนแม้มีสิทธิทำแผน แต่ไม่มีสิทธิตัดสินใจ ขึ้นอยู่กับรัฐจะชี้ไปในทางไหน เช่น ตอนนี้รัฐจะเอาพื้นที่ป่าชุมชนทั้งหมดมาเข้าโครงการคาร์บอนเครดิต ชุมชนก็ต้องเข้า เพราะเป็นหน้าที่ (ไม่่ใช้สิทธิ) ตามที่รัฐกำหนด

วันครบรอบ 14 พค.วันป่าชุมชนแห่งชาติ จึงไม่่ใช้วันป่าชุมชนบนหลักสิทธิชุมชน แต่ควรเรียกว่า วันป่าชุมชนบนหลักหน้าที่ชุมชนภายใต้การควบคุมของรัฐถูกสถาปนาขึ้นอย่างเป็นทางการ